Świerzb - co to jest, objawy, przyczyny i leczenie | FEBUMED

Intensywny świąd nasilający się w godzinach wieczornych lub po kąpieli, który jest trudny do opanowania? A do tego zmiany skórne w postaci krostek i guzków pokrywających skórę stóp, dłoni czy pośladków? To może być świerzb. Ta zakaźna choroba skóry, wywoływana przez roztocza, dotyka ludzi na całym świecie i wymaga szybkiej diagnozy oraz skutecznego leczenia, aby uniknąć jej rozprzestrzeniania. Jeśli zauważasz u siebie podobne objawy, nie zwlekaj - odwiedź Centrum Dermatologiczne FEBUMED w Warszawie i skonsultuj się z doświadczonym dermatologiem.

W naszym artykule dowiesz się więcej o przyczynach, objawach i metodach leczenia świerzbu. Sprawdź, jak zapobiegać tej chorobie.

Świerzb jest zakaźną chorobą skóry wywoływaną przez ektopasożyty świerzbowca ludzkiego Sarcoptes scabiei. Jej charakterystycznym objawem jest intensywny świąd całego ciała, który nasila się w godzinach wieczornych lub bezpośrednio po gorącej kąpieli.

Wraz z rozwojem choroby na ciele osoby zakażonej pojawiają zmiany skórne w postaci grudek i pęcherzyków zlokalizowanych na skórze gładkiej ciała - w szczególności w przestrzeni międzypalcowej, pod pachami, w pachwinach, na pośladkach i okolicach narządów płciowych.

Pojęcia "świerzb" i "świerzbowiec" są ze sobą ściśle powiązane, ale odnoszą się do dwóch różnych aspektów tej samej jednostki chorobowej. Świerzbowiec to nazwa pasożyta (łac. Sarcoptes scabiei var. hominis), czyli mikroskopijnego roztocza, które jest czynnikiem etiologicznym (przyczyną) choroby.

Natomiast świerzb to nazwa jednostki chorobowej, czyli zespołu objawów klinicznych - świądu, zmian skórnych i charakterystycznych nor – wywołanych przez aktywność tego pasożyta w ludzkim naskórku.

Mówiąc prościej, świerzbowiec to intruz, a świerzb to choroba, którą ten intruz wywołuje.

Rozpoznanie świerzbu, ze względu na jego złożone i zmienne objawy, bywa wyzwaniem nawet dla doświadczonych dermatologów. Intensywny świąd i zmiany skórne sprawiają, że świerzb jest chorobą, która potrafi "naśladować" wiele innych dermatoz.

Oto główne schorzenia, z którymi najczęściej mylony jest świerzb:

Właściwe rozpoznanie opiera się na dokładnym badaniu fizykalnym (poszukiwanie nor świerzbowcowych i ich specyficznych lokalizacji) oraz wywiadzie epidemiologicznym - należy ustalić czy świąd występuje, bądź występował, również u innych osób z najbliższego otoczenia (domowników, partnerów, współpracowników). Wątpliwości ostatecznie rozwiewa badanie mikroskopowe zeskrobin naskórka, które pozwala uwidocznić pasożyta, jego jaja lub odchody.

Świerzb jest schorzeniem o wyjątkowo wysokim potencjale zakaźnym, co stanowi największe wyzwanie epidemiologiczne w jego zwalczaniu. Pasożyt przenosi się z łatwością z osoby na osobę, często jeszcze zanim pojawią się pierwsze objawy kliniczne u nowo zarażonego nosiciela. Ta cecha sprawia, że istotne jest jednoczesne leczenie wszystkich osób z bliskiego otoczenia chorego, niezależnie od tego, czy wykazują one symptomy - po to aby przerwać łańcuch transmisji.

Świerzb to choroba, która dotyczy osób w każdym wieku - niezależnie od płci czy statusu socjoekonomicznego. Najbardziej podatni na zakażenie są ludzie pracujący w dużych skupiskach - stąd regularne informacje o epidemii świerzbu w przedszkolach, szkołach czy placówkach opiekuńczych.

Chociaż świerzb bywał kojarzony z brudem i niskimi standardami higienicznymi, obecnie uważa się, że na zakażenie podatne są osoby z zaburzeniami odporności lub chorobami przewlekłymi, takimi jak choroby psychiczne, narkomania czy alkoholizm.

Do zarażenia świerzbem dochodzi najczęściej poprzez kontakt z osobą zakażoną np. korzystając ze wspólnej pościeli, odzieży, bielizny, ręczników. A także innych przedmiotów użytku osobistego osoby chorej np. grzebieni czy szczotek do włosów. 

Świerzb rozwija się w okresie od 2 do 4 tygodni od zakażenia i w początkowej fazie rozwoju przebiega bezobjawowo. Mimo to osoba chora staje się jego nosicielem i może, nawet całkowicie nieświadomie, zarażać innych.

Pierwszym, bardzo charakterystycznym, objawem świerzbu jest intensywny świąd, który nie ustępuje samoistnie. Nasila się zazwyczaj w godzinach nocnych, lub po rozgrzaniu ciała np. po kąpieli.

Pojawieniu się świądu towarzyszy powstawanie pęcherzyków, guzków bądź grudek, które są efektem drążenia przez pasożyta norek i kanalików na naszej skórze.

Wykwity świerzbowca zlokalizowane są zazwyczaj:

Świerzb to zakaźna choroba, która manifestuje się pojawieniem charakterystycznych wykwitów na ciele chorego (takich jak nory świerzbowcowe, grudki i pęcherzyki), którym towarzyszy intensywny świąd, nasilający się zwłaszcza w porze nocnej. Z racji inwazyjnego charakteru choroby, do jej leczenia wykorzystywane są specjalistyczne preparaty miejscowe stosowane bezpośrednio na skórę. Ich celem jest zwalczanie pasożytów na każdym etapie rozwoju (jaja, larwy, dorosłe osobniki) i natychmiastowe zahamowanie ich rozprzestrzeniania się, co jest niezwykle istotne dla uniknięcia epidemii w otoczeniu chorego.

Leczenie świerzbu trwa od 1 do 3 dni, w zależności od zaleconego preparatu i schematu dawkowania. Najczęściej wymaga jednorazowej aplikacji leku na całe ciało (od szyi w dół), powtórzonej po 7 dniach, co ma na celu zabicie pasożytów, które wykluły się z jaj pozostałych po pierwszej aplikacji. Należy pamiętać, że świąd może utrzymywać się jeszcze przez 2 do 4 tygodni po zakończeniu leczenia, co jest normalną reakcją alergiczną organizmu na martwe pasożyty i nie świadczy o nawrocie choroby. Niemniej jednak, całkowite wyleczenie pacjenta i usunięcie wszystkich objawów skórnych zazwyczaj następuje w ciągu miesiąca, pod warunkiem rygorystycznego przestrzegania zaleceń lekarskich, w tym dezynfekcji pościeli, ręczników i odzieży.

W leczeniu świerzbu najskuteczniejszym i najczęściej stosowanym preparatem miejscowym jest 5% permetryna (dostępna w postaci kremu), która ma udokumentowaną, wysoką skuteczność i jest stosunkowo bezpieczna, nawet dla dzieci powyżej 2. miesiąca życia. Preparat nakłada się jednorazowo na całą powierzchnię skóry, od linii żuchwy w dół, pozostawiając na 8 do 12 godzin (zazwyczaj na noc), po czym należy go zmyć pod prysznicem.

Benzoesan benzylu jest rzadziej stosowany jako terapia pierwszego rzutu, ponieważ oprócz mniejszej skuteczności w zwalczaniu jaj pasożyta (w porównaniu do permetryny), często powoduje znaczne podrażnienie skóry, pieczenie i suchość, co obniża komfort leczenia. Z tego względu jest on zazwyczaj zarezerwowany dla pacjentów, u których stwierdzono lekooporność na permetrynę lub którzy z innych przyczyn medycznych nie mogą jej zastosować.

Krotamiton z kolei wykazuje działanie przeciwświądowe, co jest jego zaletą, ale jego skuteczność przeciwpasożytnicza jest najniższa z wymienionych substancji, przez co w Polsce rzadko jest traktowany jako jedyny lek z wyboru.

Decyzja o zastosowaniu tych alternatywnych środków zawsze należy do lekarza, który ocenia bilans korzyści i potencjalnego ryzyka podrażnień skóry, zwłaszcza u pacjentów z wrażliwą skórą lub dermatozami.

Leczenie świerzbu w ciąży jest możliwe i konieczne, ponieważ nieleczona inwazja pasożytnicza i związany z nią silny świąd mogą być dla przyszłej mamy bardzo uciążliwe, prowadząc do niepokoju, zaburzeń snu, a nawet wtórnych zakażeń bakteryjnych skóry.

Dla bezpieczeństwa dziecka najważniejszy jest wybór odpowiednich, bezpiecznych preparatów pod ścisłym nadzorem lekarza – zazwyczaj preferowana jest permeryna, która jest uznawana za lek bezpieczny w czasie ciąży i laktacji.

Mimo że świerzb jest wysoce zaraźliwy, pasożyt nie przechodzi przez łożysko ani nie uszkadza płodu wewnątrz macicy, więc bezpośredniego zagrożenia dla nienarodzonego dziecka nie ma. Jedyne ryzyko dotyczy możliwości ewentualnego zakażenia noworodka tuż po urodzeniu, przez bezpośredni kontakt ze skórą chorej matki, co tylko wzmacnia potrzebę szybkiego i skutecznego leczenia przed porodem.

Dzieci i niemowlęta to grupa najbardziej narażona na zakażenie świerzbowcem ludzkim, którego miejscem wylęgania są duże skupiska ludzi do których zaliczamy przedszkola i żłobki. Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas zabaw lub leżakowania. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi choroby jest obniżona odporność organizmu będąca wynikiem np. stresu czy przyjmowanych leków (np. antybiotyków).

Lekarze dermatolodzy podkreślają, że świerzb u dzieci i niemowląt może manifestować się innymi zmianami skórnymi niż u osób dorosłych. U dzieci wykwity są znacznie bardziej nasilone i rozsiane. Strukturą przypominają krostki i guzki, które są zlokalizowane na dłoniach, stopach, skórze głowy i grzbietu. Podobnie, jak w przypadku osoób dorosłych występuje również intensywny świąd.

Ze względu na wysoką zakaźność i stosunkową łatwość rozprzestrzeniania się choroby zaleca się, aby dzieci w trakcie leczenia świerzbu nie uczestniczyły w zajęciach przedszkolnych do czasu wygojenia zmian skórnych. Dodatkowo, wszystkie przedmioty stosowane przez dzieci powinny być dezynfekowane - dotyczy to zarówno zabawek, jak i pościeli, ręczników czy ubrań.